Bỏ trốn ra ngoài làm việc bất hợp pháp, chị Thanh được trả lương cao hơn so với hợp đồng trước kia, nhưng luôn nơm nớp lo sợ bị phát hiện, trục xuất.
Cuối năm 2013, chị Thanh, 47 tuổi, quê huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh, hết hợp đồng ba năm làm việc ở Đài Loan, phía môi giới liên hệ hỗ trợ mua vé máy bay về nước. Quá trình lao động ở xứ người, chị gửi tiền về cho chồng tích góp trả hết nợ, nuôi ba con ăn học, xây được căn nhà một tầng khang trang.
Đang ra siêu thị mua quà về tặng các con, chị nhận được cuộc gọi qua mạng xã hội của con trai đầu 15 tuổi. Sau hơn một phút trò chuyện, con nói: "Bố kể nhà mình đang nợ 100 triệu đồng, vì xây nhà bị đội chi phí. Vì sợ mẹ lo nên bố không nói ra mà âm thầm đi vay ngân hàng".
Nghĩ đến cảnh ra đi mắc nợ, trở về vẫn chưa trả xong, chị gọi về cho chồng: "Chắc em chưa thể về, phải bỏ ra ngoài kiếm việc làm thôi. Ở quê mình thu nhập thấp, không biết bao giờ mới trả xong 100 triệu đồng. Đoàn tụ mà cả nhà sống chật vật như xưa thì thà em ở thêm bên này chịu khổ vài năm nữa vẫn hơn".
Nhưng để đưa ra quyết định, chị Thanh phải mất nhiều đêm cân nhắc thiệt hơn. "Anh vì thương vợ nên không dám bảo ở lại, song tôi hiểu là ngầm đồng ý", chị kể. Còn vài ngày nữa là kết thúc đơn hàng tại một công ty lắp ráp linh kiện điện tử, chị Thanh bỏ ngang, liên hệ với một người môi giới và được giới thiệu vào trang trại trồng rau.

Một phụ nữ người Việt đang thu hoạch rau tại trang trại ở Đài Loan, tháng 8/2022. Ảnh: Hùng Lê
Mức thu nhập năm 2013 của lao động Việt tại Đài Loan dao động 10-13 triệu đồng, ra ngoài làm cao hơn, khoảng 16-18 triệu đồng. Đàn ông đi xây dựng, làm xưởng cơ khí, phụ nữ làm ở các trang trại nông nghiệp. Tuy nhiên, lúc này lao động sẽ bị công ty quản lý cũ giữ hộ chiếu, thẻ cư trú, phải sống khép mình để tránh bị lộ, nếu nhà chức trách phát hiện thì bị trục xuất.
Chị Thanh thuê một phòng trọ lụp xụp, mỗi tháng trả 3,2 triệu đồng tiền Việt Nam, hàng ngày đi làm về luôn khóa trái cửa, hạn chế ra đường và tiếp xúc với người ngoài. Lao động bất hợp pháp chịu nhiều thiệt thòi, bệnh tật đau ốm không được hưởng bảo hiểm, phí điều trị đắt. Vì thế bị ốm, chị ra quầy dược phẩm mua thuốc về tự chữa, hoặc mua cây thảo dược xông cho nhanh khỏe. Ai mắc bệnh nặng, phải phẫu thuật cũng cân nhắc lắm mới dám vào bệnh viện, vì sợ bị hỏi giấy tờ, nguy cơ bị lộ cao.
Thời gian đầu cư trú theo diện bất hợp pháp, chị Thanh luôn sống trong lo lắng, đi trên đường trông thấy cảnh sát là mặt tái mét, vì sợ bị tiếp cận xác minh lai lịch. Có lần, bà chủ lái ôtô bán tải chở chị cùng một đồng hương đến trang trại, xe đang chạy thì bị cảnh sát tuýt còi dừng. Chị Thanh nắm chặt tay cô bạn, nói: "Thôi thế là hết, ôm đống nợ rồi. Chắc không còn duyên với Đài Loan". Cả hai đánh liều giả vờ ngủ sau thùng xe, xem như không biết gì.
Song hôm đó cảnh sát không kiểm tra giấy tờ những người đi cùng, chỉ phạt tiền bà chủ vì vi phạm lỗi giao thông do chở người ở phía sau thùng xe. "Chết hụt" một vài lần, chị cẩn thận hơn, luôn "đi nhẹ, nói khẽ". Trong mọi mối quan hệ chị giữ ôn hòa, bởi nếu làm ai đó phật lòng, họ sẽ tố cáo việc lưu trú trái phép.
Hàng ngày chị Thanh thức dậy lúc 2h đến trang trại trồng và hái rau, đóng vào thùng carton để bà chủ chở đi nhập cho đối tác. Có những hôm làm việc hơn 15 tiếng, người mệt lả, về đến phòng không kịp nấu cơm, chị ăn tạm tô mì, gọi điện nói chuyện với chồng con mà thiếp đi lúc nào không hay. "Cần chịu khó, khi kiệt sức thì nghĩ đến gia đình để lấy động lực", chị tự nhắc mình.
Hơn 8 tháng, chị Thanh gửi về trả đủ 100 triệu đồng tiền nợ phát sinh xây nhà. Định về quê, nhưng chị lại bước vào một cuộc đấu tranh tư tưởng mới. Con đầu lúc này chuẩn bị vào cấp ba, hai đứa kề cận đang cấp hai, học rất giỏi, chị tự hỏi: "Không biết sau này chúng vào đại học thì lấy tiền đâu mà nuôi?".
Chị phân tích, nếu ba con vào đại học, mỗi tháng phải chu cấp ít nhất 10 triệu đồng. Về quê, hai vợ chồng đi phụ hồ hoặc làm thêm ruộng cũng rất khó kiếm nổi con số đó, chưa kể các khoản trang trải cuộc sống hàng ngày. Và chị quyết định ở lại làm việc. Nhờ những khoản kiều hối mà chị gửi về, con cái được học hành đầy đủ. Hiện hai con trai đầu của chị đã tốt nghiệp đại học ngành kinh tế và luật, công việc ổn định, con gái út năm nay vào lớp 12, học lực khá.
Từ chỗ không thạo tiếng Đài Loan, đến nay chị Thanh đã giao tiếp cơ bản với người bản địa, thu nhập hiện tại 25-27 triệu đồng. Có một số mối quan hệ với chủ trang trại, thỉnh thoảng chị giới thiệu công việc cho lao động Việt mới bỏ ra ngoài. Các con chị nhắn tin giục "mẹ về đi bọn con nuôi, gia đình mình hết khổ rồi". Tuy nhiên, chị vẫn đắn đo, sợ phụ thuộc chúng. "Mẹ cố thêm tí nữa, cuối năm sau sẽ về", chị Thanh nhớ lại tin nhắn tâm sự với con gái út vào tuần trước.
Cũng trải qua cuộc giằng co giữa ở lại công ty hay bỏ ra ngoài làm bất hợp pháp, Long, 25 tuổi, quê huyện Yên Thành, Nghệ An - lao động đang ở Nhật Bản - nói đó là quyết định rất khó khăn, chủ yếu do "tức nước vỡ bờ".
Long sang Nhật Bản năm 2019 với chi phí gần 150 triệu đồng. Là con út trong gia đình 6 anh chị em, tốt nghiệp cấp hai Long theo bạn làm nhiều nghề mưu sinh. Xuất ngoại lúc 22 tuổi, Long tự nhủ "kiếm chút vốn về quê để sau này yên bề gia thất, làm ở nhà biết khi nào cho giàu".

Long đang làm việc tại một quán ăn tại Nhật Bản hồi cuối tháng 8/2022. Ảnh: Hải Bình
Sau một tháng học tiếng, Long được công ty tuyển vào một công ty điện lạnh, chuyên đi lắp đặt điều hòa, mỗi ngày 8 tiếng. Trong thỏa thuận đơn hàng, thu nhập mỗi tháng chưa tăng ca của lao động khoảng 30 triệu đồng tiền Việt Nam, song thực tế không được như vậy. Ngay tháng thứ hai, doanh nghiệp tăng giờ làm nhưng lại không tăng tiền công, nơi làm việc thì liên tục thay đổi.
Long cùng nhiều lao động Việt ấm ức, liên hệ với nghiệp đoàn tại bản địa nhờ hỗ trợ nhưng không nhận được phản hồi tích cực. Xung đột nảy sinh, nhóm công nhân phản đối bằng cách chỉ làm mỗi ngày 8 tiếng, không tăng ca theo yêu cầu, mặc cho quản lý của công ty tỏ thái độ không hài lòng, liên tục hối thúc.
"Hôm nào tới công trường lao động Việt cũng bị dọa nếu không làm theo yêu cầu sẽ trả về nước", Long kể. Làm việc trong không khí căng thẳng, Long và một số bạn suy nghĩ đến việc bỏ ra ngoài tìm việc. "Liệu có kiếm được việc làm ngay hay không, lỡ thất nghiệp dài thì tiền đâu để bám trụ. Không may bị phát hiện, trục xuất về nước thì ai sẽ trả nợ thay", Long nhớ lại lời chất vấn của một đồng hương, nhưng không biết trả lời thế nào, đành im lặng.
"Nhiều đêm em không thể ngủ vì nghĩ đến những khó khăn hiện tại, cảm thấy số mình đen đủi khi được bố trí vào công ty không giữ chữ tín. Đang rất bối rối, nhưng khi nói chuyện với bố mẹ thì em giấu đi vì sợ họ lo lắng", Long nói.
Long chia sẻ về quyết định bỏ công ty ra ngoài làm việc.
Hơn hai tuần cân nhắc mọi tình huống, Long cùng hai lao động Việt quyết định trốn ra ngoài tìm việc sau khi được công ty phát tháng lương thứ hai. Ai cũng có chút nuối tiếc bởi mới chập chững sang Nhật, đáng lẽ ra nên làm một hoặc hai năm cho có vốn rồi tính. Quyết định trốn không những ảnh hưởng đến tương lai bản thân, mà bố mẹ ở nhà có nguy cơ gánh nợ lớn nếu bị lộ.
Thuê một phòng trọ rộng vài chục mét vuông để tá túc, hàng ngày ba thanh niên đi chợ nấu ăn rồi về lên mạng xã hội tìm việc qua các hội, nhóm. Sau một tuần, Long được nhận làm shipper, hai bạn xin vào xưởng chế biến thực phẩm.
Long sắm xe đạp cũ để phục vụ cho việc nhận đơn và đi giao hàng. Mỗi ngày cậu đạp xe 100 km, cao điểm có lúc 140 km trong hơn 10 tiếng, tháng lương cao nhất nhận gần 80 triệu đồng. Thu nhập khá cao, nhưng rủi ro luôn rình rập. Một lần vừa giao hàng xong, đang ngồi ở công viên nghỉ ngơi thì Long bị hai cảnh sát tiếp cận kiểm tra giấy tờ, và bị mời về đồn vì không cung cấp được gì.
"Em đạp xe đi trước, cảnh sát theo sau. Lúc dừng đèn đỏ em đánh liều bỏ chạy, họ truy đuổi 3 km nhưng không kịp nên thôi", Long kể.

Xe đạp mà hai năm trước Long từng dùng để đi giao hàng. Ảnh: Hải Bình
Để tránh bị phát hiện, đi làm về Long quanh quẩn trong nhà trọ, không dám gây tiếng ồn vì sợ hàng xóm báo chính quyền. Đi chợ mua thức ăn, Long chọn giờ cao điểm, lúc đường phố và chợ đông người qua lại, để ít bị bị cảnh sát thấy.
Gần 3 năm làm lao động bất hợp pháp, Long đã trải qua bốn công việc. Khoản nợ vay làm thủ tục xuất ngoại đã trả xong, đến nay cậu đã tiết kiệm được hơn 600 triệu đồng, chuyển về cho bố mẹ gửi ngân hàng làm vốn. "Ban đầu xui nhưng khi bỏ ra ngoài em gặp may vì tìm được công việc thu nhập khá. Hiện nhiều lao động Việt cũng rơi vào hoàn cảnh giống em khi xưa, họ đang đấu tranh tư tưởng để tìm cơ hội trụ lại Nhật kiếm tiền", Long nói.
Long và chị Thanh nằm trong số hàng nghìn lao động Việt Nam đang cư trú bất hợp pháp ở nước ngoài, đa phần ở Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc và một số quốc gia châu Âu. Chính vì tỷ lệ bỏ trốn cao, Đài Loan gừng tiếp nhận lao động giúp việc gia đình vào tháng 1/2005 và đóng cửa tới giữa năm 2015 mới mở lại. Từ năm 2013 đến 2016, Hàn Quốc ngừng gia hạn tiếp nhận mới lao động Việt Nam, chỉ ký hai ghi nhớ đặc biệt có hiệu lực đối với một số nhóm.
Nhiều địa phương đang "đau đầu" về vấn đề này, đã có rất nhiều cuộc vận động lao động hồi hương, nhưng kết quả đều hạn chế.
*Tên nhân vật đã thay đổi.
Đức Hùng - Nguyễn Hải
0 nhận xét:
Post a Comment